14 мая 2014 г.
"Сортлă вăрлăх _ тухăç икĕ хут ытла," _ текен каларăш пурнăçпа тачă çыхăннине ял çынни лайăх пĕлет. Çапах хăш-пĕр хуçалăхра кĕрхи валли сортне палăртман вăрлăхпа усă курнине тĕпчесе пĕлнĕ Россельхознадзорăн республикăри управленийĕн специалисчĕсем. Мĕн шăтса тухĕ-ши? 437 (13,36 пин тонна) партирен 39-шĕ (0,59 пин тонна) паллă мар сорт пулнă. 11-шĕ (0,37 пин тонна) патшалăх стандарчĕсемпе килĕшсе тăман. 118-не (2,61 пин тонна) сортне кăна мар, шăтаслăхне те тĕрĕслеттермен. 2013 çулта Чăваш Енри ял хуçалăх культурисен 1,418 пин тонна вăрлăхне Хусанти ветеринари лабораторине ăсатнă. Хĕпĕртемеллиех çук, 197,04 тонна патшалăх стандарчĕсен требованийĕсене тивĕçтермест-мĕн. Апла пулин те, республикăра пахалăхсăр вăрлăхпа усă кураççĕ теме чĕлхе çаврăнмĕ. "Вăрлăх _ тухăçăн ылтăн "никĕсĕ", _ тенине асра тытакан ăна специалистсене кăтартма тăрăшать. Урăх регионтан кỹрсе килекен е пирĕн патран каякан вăрлăх тĕлĕшпе инспекторсем тĕрĕслев йĕркелеççĕ. Çакна валли заявка е çыру çырмалла. Пĕлтĕр 156 парти тĕлĕшпе тĕрĕслев пулнă, ку вара 140 тонна ял хуçалăх ỹсен-тăранĕсен вăрлăхĕ. Сорт тата шăтаслăх пахалăхне çирĕплетекен 99 сертификата, вăрлăх тĕлĕшпе панă 63 свидетельствăна, тĕпчевсен 342 протокол тĕрĕслĕхне тĕрĕсленĕ. Çавăн пекех апробацин тата регистрацин çĕр-çĕр акчĕпе, ытти документсемпе паллашнă. Ял хуçалăх ĕçченĕ тыр-пул туса илесси кăна мар, ăна тĕрĕс упрасси те пысăк пĕлтерĕшлĕ пулнине пĕлет. Инспекторсем те ку енпе тимлĕхе çухатмаççĕ. Вĕсем 0,8 пин тонна вăрлăха мĕнле условисенче тытнипе кăсăкланнă. Ку чухне те сорт тата шăтаслăх пахалăхне палăртмасăр упрани çиеле тухнă: нумай çул ỹсекен курăксен тата тĕш тырă культурисен 0,28 тонна вăрлăхне. 60 тонна вара хутăшса пĕтнĕ тата таса мар пулнă. Çĕр улми вăрлăхĕ те _ тимлĕхре Килĕшетĕр-и е çук-и _ чăвашшăн тыр-пултан ытла çĕр улми пахарах пулĕ. Управлени специалисчĕсем "иккĕмĕш çăкăр" вăрлăхне çулсерен тĕпчеççĕ. Пĕлтĕр, сăмахран, 12 хуçалăхра çĕр улмие сиенлĕ хурт-кăпшанкă е чир тапăнманнине уçăмлатнă. Лаборатори кăтартăвĕсем сисчĕвленме сăлтав тупман. Кăçал тата 13 хуçалăхри 2,5 пин тонна сутлăх çĕр улмире карантин объекчĕсем "шыранă". Хусанти лаборатори экспертизи Чăваш Республикинче асăннă пахча çимĕçе туса илекен аграри предприятийĕсенче лару-тăру япăх маррине çирĕплетнĕ. Тĕрĕсрех каласан, хăрушă карантин объекчĕсене _ çĕр улмин ракне тата лĕпĕшне (картофельная моль), хăмăр çĕрĕкне (бурая картофельная гниль), ылтăн тата шупка нематодисене (золотистая и бледная картофельная нематоды) асăрхаман. Анчах та вырăнта тĕл пулакан ризоктониоз, ахаль тата кĕмĕл парша, альтернариознăй типĕ çĕрĕк текен чирсене тупса палăртнă. Пĕр йышши çитменлĕхсем Кăçал та инспекторсем çитменлĕхсем тупса палăртаççĕ. Акă "Канаш хула ярмăркки" обществăн территорийĕнче Киров облаçĕнчен илсе килнĕ люцерна, клевер, костер тата ыттин вăрлăхне "ала витĕр кăларнă". Кунта "Ỹсен-тăран карантинĕ çинчен" саккуна пăсни куç кĕрет. Чи малтанах урăх регионтан килнĕ тавар пирки тивĕçлĕ надзор органне пĕлтермен. Çитменнине сиенлĕ хурт-кăпшанкă е чир пуррине тĕпчеттермен. Сорт тата шăтаслăх пахалăхĕ те паллă пулман. Нумаях пулмасть Шăмăршă тата Елчĕк районĕсенчи темиçе хуçалăха тĕрĕсленĕ. Вĕсен вăхăтран вăхăта сăнавсем ирттермелли плансем пулман. Ку йышши мероприятисен пĕлтерĕшĕ пысăк, вĕсене сăтăрçăсене вăхăтра тупса палăртса пĕтерес тĕллевпе йĕркелеççĕ. Сăмах май, ку енпе йĕркене пăхăнманни унта та кунта тĕл пулнине палăртаççĕ инспекторсем. Вăрлăх паха йышши пулнине çирĕплетекен документсене ку хутĕнче те кăтартайман. Çын йăнăшĕнчен вĕренме хушнă ваттисем. Çỹлерех асăннă çитменлĕхсенчен хăтăлас тесе специалистсемпе канашлани пăсмĕ.
Надежда ВАСИЛЬЕВА, управлени ĕçченĕ.