13 августа 2014 г.
Нумаях пулмасть республика Правительстви бюджета пурнăçланă пирки Чăваш Республикин Министрсен Кабинечĕн постановленине йышăннă, ĕç тăвакан власть органĕсен кăçалхи пĕрремĕш çур çулти ĕç кăтартăвĕсене пĕтĕмлетнĕ. Июлĕн 1-мĕшĕ тĕлне бюджета пĕтĕмпе тупăшсем тăрăх 21 млрд та 230 млн тенкĕлĕх пурнăçланă, ку çулталăк планĕн 50,6 проценчĕ. Пĕлтĕрхи çак тапхăртипе танлаштарсан ỹсĕм 4 процентпа танлашнă. Харпăр хăй тупăшĕсемпе 13 млрд та 345,4 млн тенкĕ илнĕ, ỹсĕм _ 4,8 процент. Чăваш Республикин бюджечĕн харпăр хăйĕн тупăшĕсен тытăмĕнче кăçалхи пĕрремĕш çур çулта налук тупăшĕсем 87,3 процент йышăннă, налук шутланман тупăшсем _ 12,7 процент. Республика бюджетне кĕнĕ налук тупăшĕсен калăпăшĕ 11648,1 млн тенкĕпе танлашнă, çакă пĕлтĕрхинчен 2,7 процент ытларах. Организацисен тупăшĕ çине хывнă налуксем 2516,2 млн тенкĕ кĕнĕ (5,5 процент ытларах), уйрăм çынсен тупăшĕсем çине хывнă налуксем _ 4803,6 млн тенкĕ (9,1 процент нумайрах). Саплавсăр укçа-тенкĕ калăпăшĕ 7884,6 млн тенкĕ пулнă, 2013 çулхинчен 2,6 процент ытларах. Республика бюджечĕн тăкакĕсем вара кăçалхи июлĕн 1-мĕшĕ тĕлне 20 млрд та 495,4 млн тенкĕпе (çулталăк планĕн 43,7 проценчĕпе) танлашнă, çакă иртнĕ çулхинчен 10,9 процент нумайрах пулнă. Килнĕ укçа-тенкĕпе усă курас енĕпе патшалăх влаçĕн пур органĕсен тухăçлă ĕçĕ бюджетăн профицитне чакарма май панă (июлĕн 1-мĕшĕ тĕлне вăл 734,6 млн тенкĕ пулнă). Тăкаксен тĕп пайĕ çак сферăсене пырса тивет: вĕренỹ _ 36,6 процент (2013 ç. _ 35,4 процент); социаллă политика _ 17,5 (пĕлтĕр _ 20,4); наци экономики _ 14 (иртнĕ çулта _ 13); сывлăх сыхлавĕ _ 15,7 (2013 ç. _ 16,8). Кăçалхи ултă уйăх хушшинче вĕренỹ валли 7499,8 млн тенкĕ (пĕлтĕрхи çак тапхăрпа танлаштарсан 114,6 процент) уйăрнă. Укçа-тенкĕне вĕренỹ учрежденийĕсене çĕклеме (реконструкцилеме), вĕсен ĕç-хĕлне тивĕçтерсе тăма, шкул çулне çитмен ачасен учрежденийĕсен ĕçченĕсен шалăвне ỹстерме тата ытти тĕллевпе тăкаклаççĕ. Кăçал республикăра 2616 вырăнлăх шкул çулне çитменнисен 14 учрежденине хута яма, тĕплĕ юсав тунă хыççăн 1060 вырăн йĕркелеме тата 1464 вырăнлăх 9 ача садне çĕклеме (реконструкцилеме) пуçлама палăртнă. Социаллă политика валли пĕрремĕш çур çулта 3594,2 млн тенкĕ (пĕлтĕрхи шайăн 95,3 проценчĕ) уйăрнă. Укçа-тенкĕне социаллă тивĕçтерỹỹ, хỹтĕлев валли, социаллă пулăшу мерисемпе тивĕçтерме, тĕрлĕ тỹлевсем валли, граждансен уйрăм категорийĕсене çурт-йĕрпе тивĕçтерме тата ыттине валли янă. Çапла майпа ултă уйăх хушшинче 2600 ытла çемье çурт-йĕр условийĕсене лайăхлатма патшалăх пулăшăвĕпе усă курнă. Сывлăх сыхлавне ку тапхăрта 3215,9 млн тенкĕ (пĕлтĕрхин 103,5 проценчĕ) уйăрнă. 2014 çулхи ултă уйăх хушшинче республикăра 5 фельдшерпа акушер пунктне хута янă, август вĕçĕччен тата 15-шне ĕçе кĕртмелле. Кăçал пĕтĕмпе 43 фельдшерпа акушер пунктне уçма палăртнă. Сывлăх сыхлавĕн 8 учрежденийĕнче реконструкци ĕçĕсем пыраççĕ. Çул-йĕр хуçалăхне илсен пĕрремĕш çур çулта 14,2 км çула юсанă, вĕсенчен 6,2 км _ ял тăрăхĕсенче. Ял хуçалăхне аталантарас тесе 60649 ял хуçалăх таварне туса илекене пулăшнă, вĕсенчен 808 организаципе хресчен фермер хуçалăхне тата хушма хуçалăх тытакан 59841 граждана. Паянхи куна Чăваш Республики экономика ỹсĕмĕн улшăнман тенденцине тытса пырать, ĕç шалăвĕ ỹсет, уйрăм бизнес аталанать, кун пирки республикăн налук потенциалĕн индексĕ çирĕплетсе парать: 2006-2009 çулсенче вăл 0,404-па танлашнă, 2014 çулта вăл 0,496 пуласса шанаççĕ. Пирĕн республикăра ĕç ветеранĕсене социаллă пулăшу парассине пысăк тимлĕх уйăраççĕ, уйрăмах уйăхсерен паракан укçа тỹлевĕ енĕпе. Хальхи вăхăтра çак тỹлев виçи республикăра 1082 тенкĕпе танлашать, кунсăр пуçне стационар телефонĕпе усă курнăшăн 220 тенкĕ компенсаци параççĕ. Федерацин Атăлçи округĕнче ку тỹлев чи пысăкки шутланать. Кỹршĕсемпе танлаштарма: Мари Эл Республикинче ĕç ветеранĕсене паракан социаллă тỹлев 823 тенкĕ, Мордовире _ 796, Тутарстанра _ 1087, Чулхула облаçĕнче _ 1228, Ульяновск облаçĕнче _ 806 тенкĕ. Эпир пенси вăхăтне çитнĕ, "ĕç ветеранĕн" статусне илнĕ çынсен шучĕпе те уйрăлса тăратпăр. Кăçалхи майăн 1-мĕшĕ тĕлне ку цифра 128,2 пин çынпа е пенси вăхăтне çитнĕ мĕн пур çыннăн 46,4 проценчĕпе танлашать. Ытти çĕрте ку цифра пĕчĕкрех: Тутарстанра _ 28 процент, Мордовире _ 30,7, Мари Элта _ 38,8 процент. Пĕтĕмпе вара Чăваш Енре 168,6 пин ĕç ветеранĕ пурăнать. 2013 çулта уйăхсерен паракан укçа тỹлевĕпе тивĕçтерме республика бюджетĕнчен 1 млрд та 821,6 млн тенкĕ тăкакланă, кăçал ку тĕллевпе 1 млрд та 964,6 млн. тенкĕ тăкаклама пăхса хунă. Чăваш Ен _ хăвăрт аталанакан республика, пилотлă проектсене активлă хутшăнса вăл бизнес валли илĕртекен инвестици площадки пулса тăрать. Регион федераллă конкурссене хутшăнать, экономикăн чăн секторне укçа уйăрма тăрăшать. Енчен те 2013 çулта республика инвестицисем валли 5,458 млрд тенкĕ уйăрма пултарнă пулсан, тĕрĕслетнĕ даннăйсем тăрăх кăçал ку кăтарту 7 млрд тенкĕ ытла пулмалла. Чăваш Ен "дотаци регионĕ" пулнине никам та хирĕçлемĕ. Республикăра пурăнакансем умĕнчи бюджет обязательствисене пурнăçлама çăмăлах мар, пĕлтерĕшлĕ инвестици проекчĕсене укçа уйăрас тесен кредит организацийĕсенчен пулăшу ыйтма тивет. Анчах та Чăваш Республикин Правительстви "кивçен ил, анчах перекетле" позицие пăхăнать. Çавăнпах 2014 çулта патшалăх парăмне тивĕçтермелли тăкаксене 25 млн тенкĕлĕх чакарасшăн. Халăхсем хушшинчи ертсе пыракан рейтинг агентствисен кредит рейтингĕ республика ертỹлĕхĕн ĕç тухăçлăхне кăтартса парать. Кăçалхи июнь уйăхĕнче Шупашкарти VII экономика форумĕнче республика Пуçлăхĕ Михаил Игнатьев Чăваш Ен уçă регион тата шанчăклă партнер пулнине пĕлтерчĕ. Чăн та, ку сăмахсене Moody,slnvestorsService тата FitchRatings рейтинг агентствисен пысăк рейтингĕсем çирĕплетеççĕ. Палăртмалла, ку агентствăсем рейтинг хаклавне çулсерен ирттереççĕ, юлашки çичĕ çул хушшинче вĕсене республика стабильлĕ прогнозпа çирĕплетет. Кун пек хака тивĕçме, чи пĕлтерĕшли, çакна темиçе çул хушши çирĕплетсе пыма Раççейĕн пур субъекчĕсем те пултараймаççĕ, мĕншĕн тесен кун пек чухне экономикăн уйрăм отраслĕсен тата инвестици компанийĕсен кăтартăвĕсене кăна мар, регионăн социаллă экономика аталанăвне, финанс лару-тăрăвне тата парăм обязательствисене пурнăçласа пынине те шута илеççĕ. Халăхсем хушшинчи рейтинг агентствисен пысăк хаклавĕ тата пĕлтерĕшĕ пирки пĕлекен специалистсем те республика влаçĕн ĕç-хĕлне асăрхамасăр пултарайман. "Кунта ятсăр экспертсем пирки сăмах пымасть. Ку агентствăсен специалисчĕсен пĕтĕмлетĕвĕсем çине хăйсен проекчĕсене вырнаçтарнă чухне финанс инвесторĕсем кăна мар, пысăк корпорацисем те таянаççĕ. Çавăнпа та тĕнчери рейтинг агентствисен пĕтĕмлетĕвĕсем çине тĕрев туни тĕрлĕ фондсен ертỹçисен, мифла аналитика çырăвĕсен авторĕсен шухăшне шута илмесĕр регион экономикинчи чăн лару-тăрăва тĕрĕс тишкерме май парать" , _ пĕлтерет Энергетика тата Финанс институчĕн аслă экономисчĕ Антон Табах.
Ольга МУЗЯКОВА, райадминистрацин финанс пайĕн начальникĕ:
- Район бюджетне кăçалхи январь-июнь уйăхĕсенче епле пурнăçлани пирки сăмах пуçарас-тăк лару-тăру çапларах. Çулталăкра 222990,8 пин тенкĕ тупăш илме палăртнă пулсан, плана 106292,3 пин тенкĕлĕх (47,7 процент) пурнăçланă. Налук тата налук шутланман тупăшсем кăçал çур çулта 22958,2 пин тенкĕ (пĕлтĕр _ 22136,9 пин тенкĕ) кĕнĕ, çакă çулталăк планĕн 41,5 проценчĕ шутланать. Уйрăм çынсен тупăшĕсем çине хывнă налук пĕлтĕрхи çак тапхăрпа танлаштарсан 91,5 процент (15416,4 пин тенкĕ), пурлăх налукĕ _ 138,1 (489 пин тенкĕ), налук шутланман тупăшсем 91,4 процент (2612,8 пин тенкĕ) кĕнĕ. Саплавсăр укçа-тенкĕ вара 83334,2 пин тенкĕ килнĕ, ку çулталăк планĕн 49,7 проценчĕ пулать. Тăкаксем пирки калас-тăк, вĕсем 118553,8 пин тенкĕпе (çулталăк планĕн 49,5 проценчĕ) танлашнă.